علت جا نرفتن دنده چیست؟

جا نرفتن دنده یا سخت جا رفتن دنده یکی از مشکلات رایج خودرو های گیربکس دستی به شمار می رود که ممکن است با آن مواجه شده باشید. در گاهی اوقات بعد از جا رفتن دنده، دوباره به حالت خلاص بازگشته و فرایند رانندگی را به طور کل دچار مشکل می کند. در حوزه مهندسی خودرو، گیربکس دستی به دلیل ماهیت جذاب و همه کاره آن مدت ها است مورد توجه علاقه مندان قرار گرفته است.  در دنیای وسایل نقلیه دستی، مهارت تعویض دنده برای سال‌ها بخش اساسی رانندگی محسوب شده است. با این حال، ممکن است مواردی وجود داشته باشد که راننده در تعویض روان دنده با مشکل مواجه شود. در این مقاله، دلایل عدم تعویض دنده‌ها را در گیربکس دستی بررسی می‌کنیم.

در ادامه مطلب از سایت آموزشگاه برق گستران برگزار کننده دوره های آموزشی همچون آموزش گیربکس دستی و اتوماتیک به علل بد جا رفتن دنده در گیربکس دستی و اتومات می پردازیم.

علت جا نرفتن دنده در گیربکس‌ دستی

در ادامه به بررسی برخی از دلایل جا نرفتن و یا سخت جا رفتن دنده ماشین خواهیم پرداخت:

مشکلات صفحه کلاچ

در گیربکس‌های دستی اولین ایرادی که باعث جا نرفتن دنده می‌شود، صفحه کلاچ است.  صفحه کلاچ ماشین، بر روی ان آزبست قرار گرفته است که در این قسمت یکسری فنرهایی وجود دارند. این فنر های ارتعاشی، نرم و کمک کننده دنده ماشین هستند. زمانی که شما دنده را عوض می‌کنید و پای خود را از کلاچ بر می‌دارید. این فنر ها باعث می‌شود که به  شفت میانی گیربکس ماشین فشار وارد نشود و ارتعاشی که دیسک ماشین ایجاد می‌کند، وارد گیربکس ماشین نشود.

خرابی دیسک و صفحه خودرو

دومین دلیل جا نرفتن دنده،  می‌تواند در دیسک و صفحه ماشین باشد. دیسک ماشین دارای خورشیدی است.این خورشید دارای چند فنر در زیر خود است. این فنر ها باعث می‌شود که خورشیدی ماشین،  پایین و بالا قرار گیرد و دنده درست جا نرود. زیرا زمانی که فنر ها بالا و پایین قرار گیرد صفحه،  روی یک قسمت دیسک کامل جدا نمی‌شود یا قطع و وصل می‌شود که باعث ایجاد لرزش می‌شود.

خرابی دوشاخ کلاچ

سومین قسمت ماشین که باعث درست جا نرفتن دنده می‌شود، دوشاخه کلاچ است.

دو شاخه کلاچ زمانی که دفرمه می‌شود و حالت خود را از دست می‌دهد، باعث می‌شود که فنر های خورشیدی کاملا فشرده نشود.  فلایویل قسمت دیگری است که کیت کلاچ (دیسک و صفحه ) روی آن سوار می‌شود. فلایویل هنگامی که پایین و بالا قرار گیرد ازحالت خود خارج می‌شود، که دیسک دوباره حالت دقیق خود را از دست می‌دهد. زمانی که دیسک بر روی ماشین نصب می‌شود داری چند پیچ می‌باشد. روی فلایویل قرار گرفته و خورشیدی دیسک ماشین حالت می گیرد. خورشیدی دیسک وقتی از حالت خودش خارج شود، فنر ها بالا و پایین شده و فلایویل باعث می‌شود این فنر ها تاب بردارند که کلاچ دهی درستی را به شما نمی دهد.

جا نرفتن دنده به دلیل نقص در گیربکس

دلیل دیگر جا نرفتن دنده قسمت های داخلی خود گیربکس  می‌باشد. در گیربکس دو عدد شفت وجود دارد، که شامل شفت ورودی و شفت خروجی می‌شود. بر روی شفت ها دنده ای به نام دنده سنکرونیزه قرار دارد. دنده های سنکرونیزه، دنده های مورب هستند که همیشه باید روی یکدیگر قرار گیرند. این دنده زمانی سرعتمان را مجزا می‌کند، که یک دنده هرزگرد می‌کند و یک دنده را ثابت نگه می‌دارد. برای بالا بردن قدرت و شتاب ماشین دو دنده باید با یکدیگر مچ شود. به این صورت که دنده هرزگرد با دنده‌ی ثابت یکی شوند و یک خروجی نهایی به ما بدهد.

جا نرفتن دنده خودرو به دلیل کمبود روغن گیربکس

یکی از مهمترین عللی که می تواند سبب بد جا رفتن دنده ماشین شود، کم شدن سطح روغن گیربکس یا همان روغن واسکازین می باشد. بنابراین در حین مواجه شدن با این مشکل بهتر است در ابتدا از بالا بدون سطح روغن گیربکس اطمینان حاصل فرمایید. دقت داشته باشید طول عمر این روغن نسبت به سایر روغن های خودرو همچون روغن موتور بسیار بیشتر بوده و معمولا نشتی آن بسیار به ندرت پیش می آید.

همان طور که در ابتدا گفته شد جعبه دنده از چرخ دنده های متعددی تشکیل شده است و برای تعویض دنده ها وجود روغن واسکازین لازم بوده تا چرخ دنده ها روان تر تعویض شوند، در غیر این صورت و نادیده گرفتن این موضوع در طولانی مدت سبب خرد شدن گیربکس خواهد شد و هزینه های سنگینی را بر روی دست شما خواهد گذاشت.

توصیه می شود هر چند سال یکبار زمانی که قصد تعویض صفحه کلاچ و دیسک را دارید، بهتر است روغن گیربکس را نیز تعویض کنید. علاوه بر این مورد توصیه می شود همیشه از روغن های باکیفیت برای گیربکس استفاده کنید، ممکن است هزینه و قیمت بیشتری داشته باشند اما بهتر از آن است به طور مداوم با بد جا رفتن دنده خودرو روبه رو باشید. در نهایت اولین گام برای عیب یابی بد تعویض شدن دنده، چک کردن سطح و کیفیت روغن گیربکس می باشد.

چه قطعاتی در گیربکس باعث می‌شود که دنده ها روی هم سوار شوند؟

قطعات کشویی و برنجی قسمت هایی هستند که در گیربکس ماشین وجود دارند. یک دنده کشویی، دنده هرزگرد را توسط ماهکی که دارد بر قسمت شفت سوار می‌کند، یعنی آن را به شفت ثابت میکند. ماهک نقش دستور دهنده را دارد. در این قسمت ترمز توسط دنده هرزگرد گرفته می‌شود. دنده هرزگرد که ثابت می شد، خروجی به ما می‌دهد که این خروجی به صورت های مختلف می باشد.

در بین دنده‌ی هرزگرد و دنده‌ی کشویی قطعه‌ای به نام برنج است. شفت ورودی به گیربکس و موتور به صفحه کلاچ متصل می‌شود، همیشه حرکت می‌کند و چرخش را ایجاد می‌کند. شفت ورودی زمانی که ثابت شود که کشویی عمل کند و دنده هرزگرد،  ترمزی داشته باشد. که این ترمز توسط دنده‌ی برنجی صورت می‌گیرد و دنده به راحتی جا می رود. اگر این دنده‌ی برنجی دچار مشکل بشود،  ترمز به درستی صورت نمی‌گیرد و معمولا صدایی مانند صدای آب هویج گیری می‌دهد. که با دنده عوض کردن صدای زیادی ایجاد می‌شود. به این فرآیند بالا خرابی برنج گفته می‌شود یعنی دنده کامل ترمز نمی‌کند. اما کشویی به این صورت است که مواقعی دنده هرزگرد روی کشویی قرار دارد باید همیشه با کشویی به طور کامل درگیر باشد. اگر خرابی کشویی داشته باشیم به این صورت است که دنده سفت جا می‌رود یا کلا دنده از آن حالت، پرش ایجاد می‌کند.

گام دنده یا دندانه گیربکس

ایراد بعدی که می‌توان در گیربکس دستی داشته باشیم، دندانه ها هستند. به دندانه های گیربکس، گام دنده گفته می‌شود. گام دنده ها فاصله بین یک دندانه و دندانه دیگری است. اگر گام دندانه ها پرش داشته باشند، مثلا لب خردگی یا تیز شده باشد دنده ها به طور کامل روی همدیگر قرار نمی‌گیرند و دچار سر و صدا و زوزه می‌شود. در بعضی مواقع باعث می‌شود که دنده ها خیلی سفت جا برود که این به دلیل این است که قسمت ها به طور کامل مچ نشده یا پرش ایجاد شده ‌است.

ساچمه فنر

یک قسمت از گیربکس دارای یک سری ساچمه فنر می باشد. زمانی که دنده ای، جا می‌رود این ساچمه فنرها کمک می‌کند و دنده را نگه می دارد. وقتی که ماهک و میل ماهک، پایین و بالا می‌شود روی قسمت شیار میله ماهک یکسری ساچمه و فنر قرار می‌گیرد. شما وقتی از فنرهای غیر استاندارد استفاده کنید باعث به وجود امدن مشکل برای دنده می‌شود.  این ساچمه فنرها، نگهداری دنده را به عهده دارند. پس سعی کنید این فنر و ساچمه های گیربکس ماشین به صورت دقیق سر جا بیفتند.

لیور دنده

قسمت دیگر که باعث سفت جا رفتن دنده ماشین می‌شود، لیورهای دنده هستند. لیور دنده به معنای اهرم دنده می‌باشد. اهرم های دنده، حرکت نوسانی دنده را ایجاد می‌کند. وقتی در یک خودرو دنده یک می‌دهید دنده دو، سه، چهار و عقب توسط لیور دنده انجام می‌شود. لیور دنده دستوراتی را که شما به گیربکس ماشین می‌دهید، انجام می‌دهد. در لیورهای دنده یک سری راهنما های دنده وجود دارد. راهنما های دنده بین ماهک دنده و خود قسمت اهرم دنده قرار می گیرد. اگر اهرم و راهنما دنده جای آن گشاد یا ضربه ببیند،  باعث می‌شود دنده در حالت دقیق خود قرار نگیرد. که این فرآیند باعث بروز سفت جا رفتن یا اصلا جا نرفتن دنده می‌شود. که این می‌توان به دلیل از دست دادن زمان بندی دقیق دنده باشد.

پایه اهرم دنده از دیگر دلایل جا نرفتن دنده

یکی دیگر از قسمت های ماشین که باعث بد جا رفتن دنده می‌شود اهرم دنده است که در داخل ماشین سوار شده است. که به آن قسمت پایه اهرم دنده گفته می‌شود.  اهرم دنده بین لیور دنده و قسمت اهرم دستی دنده قرار می گیرد.  شما با چپ و راست کردن این پایه می‌توانید دوباره فرمان های لازم را به قسمت لیور دنده ارسال کنید. اگر قسمت اهرمی آن دچار مشکل بشود یا بوشنی که دارد خورده یا گشاد شود دوباره زمان بندی لازم برای دنده از دست می رود. که باعث خیلی شل یا سفت شدن دنده خودرو می‌شود.

سخت جا رفتن دنده به دلیل روغنکاری غلط

یکی دیگر از قسمت هایی که باعث بد جا رفتن دنده ماشین می‌شود، قسمت مایع روغن کاری گیربکس می تواند باشد. هر گیربکس دارای یک ویسکوزیته و یک پایه روغنی می باشد. که نسبت دما و روغن کاری برای آن تعریف شده است. گیربکس ها شامل روغن های هیدرولیک، واسکازین و… استفاده می‌ شود. که برای روان کاری و نرم جا رفتن دنده ها استفاده می شوند. در گیربکس اصطکاک ایجاد می‌شود، که حرکت آن باعث گرم شدن قسمت های داخلی گیربکس می‌شود. پس روغن هایی درون گیربکس می‌ریزند که باعث خنک و روان کاری گیربکس ماشین می‌شود. اگر روغن نامناسب باشد می‌توان دلیل سفت جا رفتن دنده باشد. روغن های غلیظ معمولا برای دیفرانسیل ساخته شده است که دارای دنده های درشت تری می باشد.

ماهک های دنده، قسمت نگه دارنده دنده ها هستند. دو شاخه است که روی قطعه کشویی قرار گرفته است. کشویی دنده های هرزگرد را بالا و پایین می‌کند. اهرم وقتی کوچکترین نقصی داشته باشد باعث سفت جا رفتن دنده شده و نرمی گذشته دنده را از دست دادن است.

مرتبط بخوانید: راهنمای جامع زمان تعویض قطعات خودرو

مرتبط بخوانید: رایج ترین مشکلات گیربکس اتومات خودرو

وجود نقص در سنسور های الکتریکی

معمولا در ماشین های مدرن و پیشرفته انتقال قدرت توسط سیستم رایانه ECU کنترل می شود. اگر این سیستم دچار نقص فنی بشود، ممکن است سبب اختلال و سفت جا رفتن دنده شود. از این رو بایستی به تعمیرگاه مراجعه کرده تا فرد متخصص بتواند فرایند عیب یابی را انجام داده و برای رفع این مشکل اقدام کند.

اشتباه راننده و درست جا نزدن دنده

اشتباهات رانندگی و درست جا نزدن دنده به طور مداوم می تواند سبب از بین رفتن زود هنگام صفحه کلاچ شود و در نهایت با جا نرفتن دنده مواجه خواهید شد. به عنوان مثال اگر به طور مداوم در مناطقی که سربالایی هستند تردد می کنید، بهتر است برای کنترل ماشین از کلاچ و پدال ترمز استفاده نکنید. بهترین روش برای کنترل ماشین در سربالایی با وجود ترافیک استفاده از ترمز دستی می باشد.

اینگونه عمر گیربکس و صفحه کلاچ شما بیشتر شده و از هزینه های بسیار بالا تعویض صفحه کلاچ و یا تعمیر آن معاف خواهید شد. همچنین حین تعویض دنده حتما از فشردن کامل پدال کلاچ اطمینان حاصل کنید. برخی از راننده ها حین تعویض دنده، پدال کلاچ را کاملا فشار نداده و در حین تعویض دنده با صدا ناهنجار از گیربکس مواجه می شوند. تکرار مداوم این فرایند ممکن است سبب خرد شدن چرخ دنده های گیربکس شود.

خرابی حلقه همگام ساز

یکی از قطعات موجود در جعبه دنده که وظیفه درگیر ساختن هر چه بهتر و راحت تر چرخ دندها را بر عهده دارد، حلقه همگام ساز یا Synchro می باشد. این قطعه به گونه ای طراحی شده است دندانه های متعددی دارد و در آستین توپی درگیر شده و پس از آن درون دنده اصلی قرار می گیرد.

اگر این قسمت از جعبه دنده دچار مشکل شود، سبب جا نرفتن دنده شده و بایستی جهت برطرف کردن این مشکل هرچه سریع تر به مکانیک کار خودرو مراجعه فرمایید. دقت داشته باشید اگر با صدا غیر معقول و یا جا نرفتن دنده مواجه شدید، بهتر است برای برطرف کردن آن هر چه سریع تر اقدام فرمایید و آن را پشت گوش نیندازید.

خلاص نشدن دنده خودرو اتومات

ممکن است با خلاص نشدن دنده مواجه شده باشید. اگر خودرو شما از گیربکس دنده ای برخوردار است، با کمی حرکت دادن ماشین در حالت خاموش این مسئله رفع می شود. در صورتی که وقتی ماشین خاموش است نمی توانید دنده را خلاص کنید، بایستی به تعمیرگاه مراجعه کنید.

اگر خودرو شما اتومات می باشد و هنگامی که ماشین خاموش است قادر به خلاص کردن دنده نیستید، مشکلاتی همچون نقص چراغ ترمز، ایراد در سیم کشی کلاچ و موارد دیگری سبب به وجود آمدن این مشکل شود. برای اینکه بتوانید منشا مشکل را پیدا کنید، بایستی دیاگ بزنید تا مشکلات احتمالی خودرو نمایان شود.

آشنایی با انواع صدا های دنده گیربکس

همان طور که در ابتدا مطالعه کردید، خراب شدن و بروز اختلال در عملکرد گیربکس معمولا با صدا هایی همراه می باشد. هر یک از این صداها بر اساس مشکل خاصی در گیربکس تولید می شوند. از این رو تشخیص این صداها بسیار کارساز خواهد بود. این صدا ها عبارت است از: زوزه کشیدن گیربکس، سوت یا جرینگ جرینگ کردن و صدای درگیری چرخ دنده ها می باشد. که در ادامه منشا هر یک را به صورت ساده و مختصر بررسی می کنیم.

زوزه کشیدن گیربکس

اگر سیستم چرخ دنده های خودرو دچار هر گونه ساییدگی، شکستگی، ناهمواری یا بریدگی شود، صدایی شبیه به زوزه کشیدن از گیربکس به گوش خواهد رسید. به طور کلی اگر این صدا را در حالت خلاص بودن ماشین بشنوید، به احتمال زیاد مشکل از هم راستا نبودن موتور و گیربکس می باشد. در صورت مواجه شدن با این صدا توصیه می شود هر چه سریع تر برای رفع آن به تعمیرگاه مراجعه کنید.

جرینگ جرینگ کردن جعبه دنده

صدای جرینگ جرینگ به علت خشک بدون چرخ دنده ها بوده و ممکن است روغن گیربکس تمام شده باشد، از این رو سعی کنید هنگام مواجه شدن با این مشکل در گام اول از بالا بودن سطح روغن گیربکس اطمینان حاصل کنید. اگر در صورت تعویض روغن گیربکس، همچنان با این صدا مواجه می شوید، بهتر است به تعمیرگاه مراجعه کنید تا منشا مشکل شما پیدا و برطرف شود.

صدای درگیری چرخ دنده خودرو

اگر سرعت دنده ها در زمان درگیری یکسان نباشد، صدای درگیری آنها به گوش خواهد رسید. علل اصلی این مشکل تنظیم نبودن کلاچ، اهرم دسته دنده و خرابی ماهک می باشد.

جمع بندی علت جا نرفتن دنده ماشین

شما باید سرویس های لازم را برای گیربکس ماشین خود انجام دهید. که می توانید گیربکس سالمی داشته باشید و نیازی به تعمیرگاه نداشته باشید. اولین قسمتی که باید رعایت کنید،  اینکه به موقع و سر تایم روغن گیربکس  را تعویض کنید.  دومین قسمتی که باید رعایت کنید، قسمت دیسک و صفحه ماشین خود است. زمانی که دیسک و صفحه‌ی ماشین خود خراب شده باعث هرز شدن، گاز ماشین می‌شود.  در چنین شرایطی سعی کنید سریعا به تعمیرگاه بروید. خود راننده باید نکاتی را رعایت کند از جمله پای خود همیشه بر روی کلاچ نباشد، دنده ها را به موقع عوض کند و از معکوس کشیدن خودداری کند. یک راننده ماهر می‌داند که چه موقع باید دنده ماشین خود را عوض کند.
جا نرفتن دنده ماشین حین رانندگی می تواند مشکل ساز باشد. اما نکته ای حائز اهمیت است این می باشد در صورت متداوم بودن این مشکل سریعا در اسرع وقت به تعمیرگاه مراجعه کرده و نسبت به تعمیر گیربکس خود اقدام کنید. هرچه مشکلات سخت جا رفتن دنده را پشت گوش بیاندازید، ممکن است میزان آسیب بیشتر شده و بایستی هزینه بیشتری را صرف تعمیر گیربکس خودرو خود کنید.